One of the most important actions that a Muslim must perform during Ramadan is repentance. There is no doubt that every human being makes mistakes. According to the Sunnis, only the Prophets are infallible, and other people, including the companions of the scholars, the followers, and all people, commit sins. In the discussion of sin, turning away from sin and forsaking sin is more critical than sinning; Allah (SWT) says: So ˹proclaim, O Prophet˺: “Flee to Allah! I am truly sent by Him with a clear warning to you. Adh-Dhariyat, Verse 50. That is, flee from all sins, transgressions, and disobediences and go to Allah (SWT) because Allah (SWT) is forgiving and merciful.
Allah (SWT) in the Holy Qur’an has repeatedly encouraged Muslims to return from sin. Repentance means leaving the sin and escaping from sin to Allah (SWT). For this reason, the word repentance is mentioned in different words in the Qur’an. Allah (SWT) forgives the repentance of all human beings, both polytheists and Muslims, except for two sins. If a person does these two sins, there is no forgiveness. One of these two sins is polytheism and the second is the violation of people’s rights. Indeed, Allah does not forgive associating others with Him ˹in worship˺, but forgives anything else of whoever He wills. And whoever associates others with Allah has indeed committed a grave sin. An-Nisa, Verse 48.
Another issue is that Allah (SWT) forgives his right but never forgives his servants’ rights. Violating the rights of the people, hurting someone, eating someone else’s property, invading someone’s privacy, beating someone up, kidnapping someone’s child, shedding someone’s blood, and the like are all human rights violated; Allah (SWT) will never forgive them.
Allah (SWT) has given a special place to the repentant. Our dear Prophet (PBUH) says: “All the children of Adam commit sins and transgressions, but the best sinners are those who remember Allah (SWT) after sinning, and repent. And the worst sinner is a person who has passed away, but his sins are still going on in the world.”
Let’s return to Allah (SWT); we may not have the opportunity to repent until next Ramadan. Surely Allah loves those who always turn to Him in repentance and those who purify themselves. Al-Baqarah, Verse 222.
Repentance is more important than sin. The Messenger of Allah (PBUH), said: “If it were so that you did not sin, Allah (SWT) would have destroyed you and brought in those of you who made a mistake and asked for forgiveness and repented.” This does not mean that human beings should sin, but it does mean that when you commit a sin and turn to Allah (SWT), He forgives us; this is the realization of Allah (SWT)’s mercy and compassion. How much better to always repent so that we do not miss the opportunity to repent.
Who should repent severely?
Allah (SWT) has commanded everyone to repent. But certain repentance is reserved for those who commit certain sins. Allah only accepts the repentance of those who commit evil ignorantly ˹or recklessly˺ then repent soon after1—Allah will pardon them. And Allah is All-Knowing, All-Wise. An-Nisa, Verse 17.
˹They are˺ those who, upon committing an evil deed or wronging themselves, remember Allah and seek forgiveness and do not knowingly persist in sin—and who forgives sins except Allah? Ali ‘Imran, Verse 135.
There are several unique positions in the Holy Quran for the repentant. Allah (SWT) loves the repentant servant. Allah (SWT) mentions the repentance among His sincere servants. ˹It is the believers˺ who repent, who are devoted to worship, who praise ˹their Lord˺, who fast, who bow down and prostrate themselves, who encourage good and forbid evil, and who observe the limits set by Allah. And give good news to the believers. At-Tawbah, Verse 112.
When Allah (SWT) mentions the names of His good servants, the name of the repentant is the first one, so that the repentant is not ashamed. Therefore, the repentant are among the good servants of Allah (SWT).
The third position of the repentant is that Allah (SWT) forgives his sins and turns his mistakes into good deeds. As for those who repent, believe, and do good deeds, they are the ones whose evil deeds Allah will change into good deeds. For Allah is All-Forgiving, Most Merciful. Al-Furqan, Verse 70.
No matter how many sins we have, we should not despair. The door to repentance is always open. The Prophet (PBUH) said: “Allah has said: If my sinful servant comes to me with mountains of sin, I will move towards him with seas of mercy. If my servant returns me one step, I will move meters towards him. If my servant slowly returns to me, I will send my mercy to him immediately.”
Why do we neglect? Cemeteries are full of the dead who have not had the opportunity to repent. The holy month of Ramadan is the best opportunity to return to Allah (SWT). The gate of mercy is always open. And He is the One Who merges the two bodies of water: one fresh and palatable and the other salty and bitter, placing between them a barrier they cannot cross. Az-Zumar, Verse 53.
Why should we despair of Allah (SWT)’s mercy? Why should we delay opportunities? Hundreds, like us, neglected and missed the chance to repent.
There is a time when the gate of repentance is closed, and after that, human repentance is not accepted. However, repentance is not accepted from those who knowingly persist in sin until they start dying, and then cry, “Now I repent!” nor those who die as disbelievers. For them We have prepared a painful punishment. An-Nisa, Verse 18.
Repentance is accepted by Allah (SWT) that:
- Abandon sin and repentance, which are decisive.
- It should be impossible to return to the sin from which we have repented.
- Asking for forgiveness repeatedly.
- Feeling remorse for committing that sin.
- Strive to atone for the sin we have committed.
If we repent with such a thought in the hope of Allah (SWT)’s forgiveness, our repentance will be accepted by Allah (SWT).
یکی از جمله مهمترین اعمالی که یک مسلمان باید در ماه رمضان انجام دهد٬ توبه کردن است. شک نیست که هر انسان مرتکب اشتباه و خطا میشود. به عقیده اهل سنت٬ تنها انبیا (ع) معصوم اند٬ و سایر مردم اعم از صحابه٬ علما٬ تابعین٬ و همه مردم مرتکب گناه میشوند. در بحث گناه٬ بازگشت از گناه و ترک گناه٬ مهمتر از گناه کردن است؛ و اینکه٬ به چه میزان انسان ها ترک گناه نموده و دوباره به خداوند مراجعه میکنند. خداوند میفرمایند: « فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ ۖ إِنِّي لَكُمْ مِنْهُ نَذِيرٌ مُبِينٌ؛ پس به سوى خداوند بگريزيد. من شما را از جانب او بيمدهندهاى آشكارم.» آیه 50 سوره ذاریات. یعنی از همه گناه ها٬ معصیت ها٬ و نافرمانی ها فرار نموده٬ به سوی الله بروید٬ چون الله (ج) بخشاینده و مهربان است.
الله (ج) در قرآنکریم مسلمانان را مرتبا٬ به توبه٬ تعهد جدید٬ و بازگشت از گناه تشویق نموده است. توبه یعنی بازگشت٬ ترک گناه٬ و فرار از گناه به سوی الله (ج) میباشد. به همین لحاظ واژه توبه به الفاظ مختلف در قرآن ذکر شده است. الله (ج) توبه همه انسان ها٬ اعم از مشرک٬ و مسلمان را میبخشد٬ بجز از دو گناه. اگر یک شخص با این دو گناه به میدان محشر برود٬ دیگر بخششی برای او وجود ندارد. یکی از این دو گناه شرک٬ و دومین آن٬ نقض حقوق مردم است. «إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَٰلِكَ لِمَنْ يَشَاءُ ۚ وَمَنْ يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَىٰ إِثْمًا عَظِيمًا؛ هرآينه خدا گناه كسانى را كه به او شرك آورند نمىآمرزد؛ و گناهان ديگر را براى هر كه بخواهد مىآمرزد. و هر كه به خدا شرك آورد، دروغى ساخته و گناهى بزرگ مرتكب شده است.» آیه 48 سوره نساء.
موضوع دیگر انیست که٬ خداوند حق خود را میبخشد٬ اما حق بنده گان خویش را هرگز نمیبخشد. حقوق مردم را نقض نمودن٬ غیبت کسی را کردن٬ مال کسی را خوردن٬ به حریم کسی تجاوز کردن٬ کسی را لت و کوب کردن٬ فرزند کسی را اختطاف کردن٬ خون کسی را ریختن و امثال آن٬ همه از حقوق انسان ها است٬ که اگر نقض شوند خداوند آنرا هرگز نمیبخشد.
الله (ج) جایگاه خاصی به توبه کننده گان داده است. پیغمبر عزیز ما میفرمایند: «تمام فرزندان آدم مرتکب خطا و گناه میشوند٬ اما بهترین گناهگاران کسانی هستند که بعد از ارتکاب گناه٬ به یاد الله افتاده و توبه میکنند. و بدترین گناهکار٬ شخصی است که از دنیا رفته٬ اما گناهان او همچنان در دنیا جریان دارد. یعنی بنیانگذار اعمال نامشروع و زشت بوده٬ که حتی بعد از فوت او٬ (همانند صدقه جاریه برای مومن)٬ برای او گناه کار که بنیان گذاشته است٬ محاسبه میشود.»
بیایید که به سوی الله بازگردیم٬ ممکن تا رمضان آینده فرصت توبه برای ما میسر نباشد. « إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ؛ هر آینه خدا توبه کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد.» آیه 222 سوره بقره.
توبه مهمتر از گناه است. رسول الله میفرمایند: «اگر طوری میبود که شما مرتکب گناه نمیشدید٬ الله شما را نابود میکرد٬ و کسانی را در عوض شما می آورد که خطا میکردند٬ و معزرت خواسته و توبه میکردند.» این بدین معنی نیست که انسان ها باید گناه کنند٬ بلکه این معنی را میدهد٬ که وقتی مرتکب گناه میشوید٬ و باز میگردید به سوی الله (ج)٬ او ما را میبخشد٬ این تحقق رحمان و رحیم بودن الله است. چه بهتر که همیشه توبه نماییم٬ تا فرصت توبه را از دست ندهیم.
چه کسانی باید شدیداْ توبه نمایند؟
الله همه را دستور داده است٬ تا توبه کنند. اما برخی توبه ها مختص به کسانی میشود که مرتکب گناهان خاص میشوند. « إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَرِيبٍ فَأُولَٰئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا؛ محققا خدا توبه آنهایی را میپذیرد که عمل ناشایسته را از روی نادانی مرتکب شوند و پس از آن به زودی توبه کنند، البته خدا آنها را میبخشد و خدا (به مصالح خلق) دانا و آگاه است.» آیه 17 سوره نساء
« وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَىٰ مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ؛ و آنان که اگر کار ناشایسته کنند و یا ظلمی به نفس خویش نمایند خدا را به یاد آرند و از گناه خود (به درگاه خدا) توبه کنند-و کیست جز خدا که گناه خلق را بیامرزد؟ و آنها که اصرار در کار زشت نکنند چون به زشتی معصیت آگاهند.» آیه 135 سوره آل عمران.
در قرآنکریم برای توبه کننده گان چندیدن جایگاه خاص داده شده است. الله بنده توبه کننده را دوست دارد. الله (ج) در جمع بنده گان مخلص خود٬ توبه کننده گان را یاد میکند. « التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ؛ اینان همان از گناه پشیمانان، خداپرستان، حمد و شکر نعمتگزاران، روزهداران، نماز با خضوع گزاران، امر به معروف و نهی از منکر کنندگان، و نگهبانان حدود الهیاند، و مؤمنان را بشارت ده.» آیه 112 سوره توبه.
وقتی الله نام بنده گان خوب خود را یاد میکند٬ اولین نام از توبه کننده گان است٬ تا توبه کننده خجل نباشد. پس توبه کننده گان از جمع بنده های خوب الله (ج) هستند.
سومین جایگاه توبه کننده گان اینست که الله (ج) گناهای او را بخشیده و خطا های او را به اعمال نیک مبدل میکند. « إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا؛ مگر آن کسانی که از گناه توبه کنند و عمل صالح به جای آرند، پس خدا گناهان آنها را بدل به حسنات گرداند، و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است.» آیه 70 سوره فرقان.
هر قدر گناهان ما زیاد باشد٬ نباید مایوس شویم٬ دروازه توبه همیشه باز است. پیغمبر میفرمایند: «الله فرموده اند٬ اگر بنده گنهگارم٬ با کوه های از گناه به طرف من بیآید٬ من با دریاهای از رحمت به طرف او در حرکت هستم. اگر بنده ام یک وجب به طرف من باز گردد٬ من متر ها به طرف او حرکت میکنم. اگر بنده ام آرام آرام به طرف من برگردد٬ من رحمت ام را به سرعت به طرف او میفرستم.»
چرا ما غفلت میکنیم؟ قبرستان ها مملو از مرده هایی هستند که فرصت توبه را نیافته اند. ماه مبارک رمضان بهترین فرصت برای بازگشت به سوی الله است. دروازه رحمت الله همیشه باز است. « قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ (ای رسول رحمت) بدان بندگانم که (به عصیان) اسراف بر نفس خود کردند بگو: هرگز از رحمت (نامنتهای) خدا نا امید مباشید، البته خدا همه گناهان را (چون توبه کنید) خواهد بخشید، که او خدایی بسیار آمرزنده و مهربان است.» آیه 53 سوره زمر. چرا باید از رحمت الله (ج) نا امید باشیم؟ چرا باید فرصت ها را به تاخیر بیاندازیم. صد ها نفر مانند ما٬ غفلت نموده و فرصت توبه کردن را از دست دادند.
یک زمانی است که دروازه توبه بسته شده٬ و بعد از آن٬ توبه انسان قبول نمیشود. « وَلَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ حَتَّىٰ إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَهُمْ كُفَّارٌ ۚ أُولَٰئِكَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا؛ و توبه كسانى كه گناه مىكنند، تا وقتى كه مرگ يكى از ايشان دررسد، مىگويد: (اكنون توبه كردم)، پذيرفته نيست؛ و [نيز توبه] كسانى كه در حال كفر مىميرند، پذيرفته نخواهد بود، آنانند كه برايشان عذابى دردناك آماده كردهايم.» آیه 18 سوره نساء
توبه یی مورد قبول الله (ج) قرار میگیرد که:
قاطعانه باشد.
بازگشت به گناهی که از آن توبه نموده ایم٬ محال باشد.
مکررا استغفار نماییم.
احساس ندامت از ارتکاب آن گناه داشته باشیم.
برای جبران گناهی که انجام داده ایم٬ تلاش نماییم.
اگر با چنین فکر٬ با امید به بخشش الله توبه نماییم٬ توبه ما مورد قبول الله (ج) قرار میگیرد.